طی سالهای گذشته، جهان شاهد ظهور دانشمندان زیادی بوده است که هرکدام از آنها علمی را برای نسلهای آینده به یادگار گذاشتهاند. خواجه نصیر الدین طوسی یکی از این دانشمندان است که در قرن ششم زندگی میکرد. این شخصیت طبق سخن امامان مامور بود که دین را گسترش دهد. او در طول زندگی خود سعی کرد به پادشاهانی همچون هلاکوخان نزدیک شده و از قدرت آنها برای گسترش دین و علم استفاده کند. خواجه نصیرالدین طوسی توانست با این ترفند رصدخانه مراغه را نیز تاسیس کند. اگر قصد دارید اطلاعات بیشتری درباره زندگی نامه خواجه نصیر الدین طوسی کسب کنید، این مطلب از کاراتدریس را تا پایان بخوانید.
تولد خواجه نصیرالدین طوسی
ابوجعفر محمد ابن حسن طوسی در جمادیالاول سال 597 قمری و فوریه 1201 میلادی چشم به جهان گشود. اسناد تاریخی نشاندهنده آن است که محل تولد این دانشمند طوس بوده و به همین دلیل به او محقق طوسی نیز گفته میشود. پدر او (محمد بن حسن طوسی) از عالمان مذهب امامیه بود. خواجه نصیرالدین هم ابتدا در کنار پدرش به یادگیری علوم دینی مشغول بود.
شروع دوران تحصیل
این دانشمند بزرگ در کودکی یادگیری قرآن مجید را آغاز کرد و پس از آن به مطالعه درباره بخشهای مختلف علوم ادبی مشغول شد. محقق طوسی به مطالعه روی علوم صرف، نحو، اشتقاق و لغت پرداخت و پس از آن احادیث پیامبران و کتب بزرگان دین را مطالعه کرد.
همچنین او کنار پدر به تحصیل علم فقه، اصول و حدیث مشغول شد. برخی از تاریخدانان معتقد هستند که این دانشمند بزرگ نزد دایی خود اصول ابتدایی منطق و حکمت را نیز یاد گرفت و اطلاعاتی درباره علوم طبیعی و الهی کسب کرد. در زندگی نامه خواجه نصیر الدین طوسی آمده است که او پس از یادگیری این علوم، مشغول یادگیری علوم ریاضی مانند، حساب، هندسه، جبر و نیز موسیقی شد و تمام وقت خود را به فراگیری این رشتهها اختصاص داد.
برخی هم معتقد هستند که این شخص علوم ریاضی را از کمالالدین محمد حاسب یاد گرفت. پدر وی لحظات آخر عمر خود به خواجه نصیر الدین طوسی گفت، «به جاهایى برو که در آنجا اساتید فن هستند». او نیز برای یادگیری علوم مختلف، سفر را آغاز کرد.
محقق طوسی به شهرهای زیادی رفت و علومی را از عالمان هرمنطقه یاد گرفت. پس از عبور از شهرهای گوناگون به نیشابور رسید و آن جا را برای زندگی و سکونت انتخاب کرد. شهر نیشابور در آن زمان مورد حمله قوم غز قرار گرفته بود و به همین دلیل، مساجد و مدارس آن بهطور کامل تخریب شده بودند.
برخی از کتابخانههای مهم آن نیز طی این حمله به غارت برده شده و تعداد زیادی از دانشمندان نیشابور نیز کشته شده بودند. با وجود این مشکلات، بازهم این شهر وجه علمی خود را حفظ کرده بود و جمع عالمان، فقیهها، راویان حدیث و اطبا در محافل علمی دیده میشد. خواجه نصیر الدین طوسی توانست در این شهر مطالب علمی خوبی را یاد بگیرد.
آغاز زندگی علمی مهمترین فصل زندگی نامه خواجه نصیر الدین طوسی
این دانشمند بزرگ پس از حمل مغولها به ایران، از نیشابور گریخت و دنبال محلی برای زندگی بود تا این که ناصرالدین عبدالرحیم ابن ابی منصور محتشم او را به خراسان دعوت کرد. محقق طوسی نیز از این فرصت استفاده کرد و به قهستان خراسان رفت.
پادشاه وقت خراسان از محضر این عالم استفاده کرد و برای او ارزش زیادی قائل بود. در این شهر بستر یادگیری برای خواجه نصیر الدین طوسی فراهم شد و توانست کتاب «طهارت» از ابن مسکویه را ترجمه کند.
او مباحث جدیدی را به نسخه ترجمه شده این کتاب افزود و نام آن را «اخلاق ناصری» گذاشت. خواجه نصیر الدین طوسی، کتاب اخلاق ناصری را به پادشاه وقت خراسان اهدا کرد. وی همچنین کتابهایی مانند رساله معینیه و چند کتب دیگر را نیز در این دوران نوشت.
خواجه نصیر الدین طوسی پس از چند سال برای دیدن علاالدین محمد، پادشاه اسماعیلیه، به قلعه میمون دز رفت. درباره دلیل رفتن او به این قلعه اختلاف نظر است و مورخان دلایل مختلفی را بیان میکنند. پس از حمله هلاکوخان مغول و تصرف سرزمین تحت حکومت اسماعیلیه، محقق طوسی که زندانی پادشاه اسماعیلی بود، همدم هلاکوخان شد.
زمانی که هلاکوخان از تصرف بغداد باخبر شد، نظر خواجه را درباره این شهر پرسید و او گفت حکومت عباسیان، به زودی منقرض خواهد شد. همین سخن باعث شد که مغولها برای حمله به بغداد آماده شوند. هلاکوخان به بغداد حمله کرد و با کشته شدن آخرین پادشاه عباسی، حکومت آنها به پایان رسید.
در این زمان خواجه نصیر الدین طوسی توانست با هوش خود، جان تعداد زیادی از علما و طبیبها را نجات دهد. محقق طوسی که جایگاه خوبی در دربار هلاکوخان پیدا کرده بود، با این پادشاه و فرزندش سفرهای زیادی رفت. در سال 665 قمری، همراه قطب شیرازی به خراسان رفت و 2 سال بعد به مراغه برگشت. البته این عالم بزرگ در سال 662 برای یافتن چندین کتاب به بغداد سفر کرده بود.
هلاکو خان طبق دستور خواجه نصیر الدین طوسی، بودجه زیادی را به ساخت رصدخانه تخصیص داد و تعداد زیادی از ریاضیدانان و عالمان نجوم را به سمت خود کشاند. افرادی مانند مؤیدالدین عرضى، نجمالدین کاتبى، فخرالدین اخلاطى، فخرالدین مراغهاى، نجمالدین کاتب بغدادى، محیىالدین مغربى، قطبالدین شیرازى، شمسالدین شروانى و… برخی از دستیاران او بودند.
این رصدخانه با مشورتهای فراوان در بخش شمالغربی شهر مراغه و روی تپهای بلند ساخته شد. خواجه نصیر الدین طوسی، سال 657 قمری ساخت رصدخانه را آغاز کرد و سه سال بعد، یعنی 660 قمری ساختمان آن آماده شد.
همچنین در نزدیکی این رصدخانه یک کتابخانه بزرگ بنا شد. حدود 400 هزار جلد کتاب که از شهرهای خراسان، بغداد و… غارت شده بود، به این کتابخانه آورده شدند. خواجه نصیر الدین طوسی اگر درطول سفرهای خود وسایل نجوم یا کتاب نفیسی را پیدا میکرد، میخرید و آن را به این منطقه علمی میآورد.
در آن زمان راهاندازی یک رصدخانه به 30 سال زمان نیاز داشت، اما بهدلیل عجله زیاد هلاکوخان، خواجه نصیر الدین طوسی توانست در 12 سال زیج ایلخانی را تدوین کرده و رصدخانه را راهاندازی کند.
علاقه این پادشاه مغول به محقق طوسی بسیار زیاد بود و همین موضوع باعث شد، هلاکو، یک دهم اموال خود را به او ببخشید. خواجه نصیر الدین طوسی از این اموال برای توسعه رصدخانه و حقوق دانشمندان آن استفاده میکرد.
این دانشمند توانست دین هلاکو خان را به اسلام تغییر دهد. در کتب تاریخی آمده است که این کار دور از چشم لشکر مغول صورت گرفت. در برخی از کتب زندگی نامه خواجه نصیر الدین طوسی آمده است که این عالم بزرگ در سال 669 اباقاخان، جانشین هلاکو خان را معالجه کرده. در برخی از یادداشتهای وی فنون پزشکی بیان شده است که بیانگر تبهر این دانشمند در طبابت است.
از دیگر تخصصهای محقق طوسی میتوان به شاعری اشاره کرد. شعرهای این دانشمند به زبان عربی و فارسی بوده که به جز چند قطعه، رباعی و مثنوی، اثر دیگری از وی باقی نمانده است.
در زندگی نامه خواجه نصیر الدین طوسی نام اشخاصی همچون فخرالدین محمد ابن حسن، نورالدین على بن ابىمنصور محمد الشیعى، نصیرالدین ابوطالب عبداللّه بن حمزه بن عبداللّه، ابراهیم بن على بن محمد سلمى قطبالدین مصرى، فریدالدین داماد نیشابورى، کمال الدین ابن یونس موصلی، ابن میثم بحرانی و… بهعنوان اساتید او آورده شده است.
از جمله شاگردان این عالم میتوان به علامه حلی، قطب الدین شیرازی، سید رکن الدین ابوالفضائل، محیی الدین عباسی، کمال الدین بغدادی، ابن الخوام و مجد الدین مراغی اشاره کرد.
آثار بهیاد مانده از خواجه نصیر الدین طوسی
درحال حاضر حدود 100 اثر از خواجه نصیر الدین طوسی یافت میشود که لیست آنها به شرح زیر است:
- تحریر طلوع و غروب
- زیج ایلخانى
- مصارع المصارع
- رسالهاى در موجودات و اقسام آن
- مسائل هفتگانه
- جواهرنامه
- رساله جبر و اختیار
- رساله ضرورت مرگ
- اخلاق ناصرى
- نصیحتنامه
- الحواشی على کلیات القانون
- ضوابط الطب
- ذیل جهانگشا
- خلافتنامه
- معیار الأشعار
- رساله در علم رمل
- مقاله در موسیقى
- تفسیر سوره و العصر
اواخر عمر
خواجه نصیر الدین طوسی اواخر عمر خود را در بغداد سپری کرد و سال 672 در بغداد فوت کرد. او وصیت کرده بود که در کاظمین به خاک سپرده شود و بههمیندلیل در کاظمین مدفون شد.
محقق طوسی یکی از بزرگترین دانشمدان قرن ششم است که شاگردانی همچون علامه حلی را تربیت کرده. این عالم آثار زیادی از خود به یادگار گذاشته. ما در این مطلب سعی کردیم اطلاعاتی کافی درباره زندگی نامه خواجه نصیر الدین طوسی دراختیار شما قرار دهیم. اگر اطلاعات دیگری درباره این شخصیت میدانید، خوشحال میشویم که با ما به اشتراک بگذارید.
دیدگاهها
دیدگاه خود را در رابطه با متن بالا وارد کنید.