خوارزمی یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان ایران باستان است. این مرد بزرگ در رشته‌های مختلفی مانند ریاضیات، جغرافیا، نجوم و نقشه‌کشی فعالیت‌های گسترده و حرفه‌ای داشت، حتی افراد زیادی او را بنیان‌گذار علم جبر می‌دانند. خوارزمی روش‌هایی برای حل معادلات درجه ‌دو و خطی بیان کرد که هنوز هم از آن‌ها برای حل معادلات مختلف استفاده می‌شود. کتاب‌های زیادی از این دانشمند به‌ یادگار مانده و هنوز پس از گذشت چندین سال در دانشگاه‌های مطرح جهان، مفاهیم آن تدریس می‌شود. ما در این مطلب از کاراتدریس قصد شرح اطلاعاتی درباره زندگی نامه خوارزمی و آثار او را داریم. اگر می‌خواهید اطلاعات خوبی درباره این دانشمند کسب کنید تا پایان با ما همراه باشید.

بیوگرافی خوارزمی

این دانشمند بزرگ سال 780 میلادی متولد شد و 70 سال بعد، یعنی 850  میلادی درگذشت. محمد بن موسی خوارزمی ستاره‌شناس، فیلسوف‌، جغرافی‌دان و مورخ مشهور ایرانی است که در دوران عباسیان زندگی می‌کرد. او قبل از سال 185 قمری در خوارزم چشم به جهان گشود.  دانشمندانی همچون ابن ندیم زیستگاه این دانشمند را خوارزم می‌دانند و تخلص خوارزمی نیز بیان‌گر همین موضوع است. در حال ‌حاضر خوارزم در بخش جنوبی دریاچه آرال و در کشور ازبکستان کنونی واقع شده است. بیشتر کتب به‌ جا مانده از او مربوط‌ به ریاضیات و جبر بوده و بسیاری از دانشمندان او را پدر جبر می‌نامند. جرج سارتن، یکی از معروف‌ترین مورخان علم، در بخش‌های مختلف کتاب خود درباره قرن نهم توضیحات داده و آن بخش را «عصر خوارزمی» نام‌گذاری کرده است.

افرادی که درباره فعالیت‌ها و زندگی نامه خوارزمی نوشته‌اند، معتقد هستند دین این دانشمند اسلام بوده است. همچنین آرامگاه وی در شهر بغداد عراق قرار دارد. بسیاری از کتب این دانشمند بزرگ هنوز پس از گذشت چندین سال مورداستفاده قرار می‌گیرد، برای مثال کتاب جبر و مقابله خوارزمی توسط مترجمان معروف به چند زبان زنده دنیا ترجمه شده و در دانشگاه‌های معتبر جهان تدریس می‌شود. حل مسائل و معادله‌های خطی و درجه دو اصلی‌ترین تخصص این دانشمند بود.

کتاب Algoritmi de numero Indorum ترجمه شده کتاب جمع و تفریق خوارزمی است. این کتاب تاثیر زیادی برای تغییر سبک عددنویسی اروپایی‌ها داشت و باعث شد اهالی این قاره عددنویسی هندی-عربی را جایگزین شبک عددنویسی رومی کنند. این تغییر هنوز پس از گذشت چندین قرن در همه مناطق دنیا مشاهده می‌شود. کلمه «جبر» توسط اروپایی‌ها از کتاب خوارزمی الگو گرفته شد و آن‌ها برای ساخت اصطلاح «الگوریتم» نیز از نام این دانشمند بهره گرفته‌اند. در زمان خلافت مامون، خوارزمی عضو دارالحکمه شد. در این مجمع تعداد زیادی از دانشمندان حضور داشتند. این داشمند با قدم گذاشتن در دارالحکمه تحقیقات خود را درباره «یافته‌های دیوفانت» شروع کرد.

تاثیر اسلام بر زندگی خوارزمی

طبق مستندات تاریخی و زندگی نامه خوارزمی می‌توان نتیجه گرفت که این دانشمند بزرگ نتیجه تحقیقات خود را ببین سال‌های 813 تا 833 میلادی نوشته است. در همان زمان اسلام در کشورهای فارسی ربان نفوذ کرده بود و به‌ همین‌ دلیل، بغداد به‌ قطب تجاری و علمی جهان اسلام تبدیل شد. تعداد زیادی از دانشمندان و تاجران برای گسترش علم یا ثروت به این شهر سفر کردند و خوارزمی هم یکی از آن‌ها بود.

در آن زمان مامون دستور ساخت بیت‌الحکمه بغداد را صادر کرد. این مکان اصلی‌ترین مرکز مطالعاتی در آن دوران بود. بسیاری از نویسندگان غربی، این دوران جهان اسلام را «دوران طلایی» می‌نامند، زیرا در این بازه زمانی، جهان اسلام تعداد زیادی دانشمند بزرگ و تاثیرگذار تربیت کرد. خوارزمی هم یکی از بزرگ‌ترین این دانشمندان محسوب می‌شد و با قدم گذاشتن در بیت‌الحکمه مطالعه روی نتایج تحقیقات ریاضیدانان گذشته را آغاز کرد.

خوارزمی و بنوموسی نگارش کتاب‌ها با موضوعات جبر، نجوم و هندسه را در بیت‌الحکمه شروع کردند. وی ارتباط صمیمانه و نزدیکی با مامون داشت و حتی بسیاری از برآیندهای تحقیقات خود را به مامون تقدیم کرد. کتاب‌ جبر و مقابله، ماحصل مطالعات فراوان خوارزمی بود و اولین کتاب با موضوع جبر در دنیا محسوب می‌شود. کلمه algebra از نام این کتاب گرفته شده و معنی آن، درک عمیق مفاهیم ریاضی است.

تاثیر مطالعات خوارزمی در علوم مختلف

در کتب مربوط ‌به زندگی‌ نامه خوارزمی آمده است که این دانشمند مانند دیگر بزرگان تاریخ، در چند حوزه علمی فعالیت داشت. خوارزمی در زمینه ریاضیات، نجوم، جغرافیا و نقشه‌کشی مطالعه می‌کرد و کتاب‌های او نیز گواه‌بر این موضوع هستند. ماحصل تحقیقات این دانشمند به دست آوردن روش‌های مختلف برای حل مسائل ریاضی بود. به‌عنوان مثال تحلیل معادلات خطی و درجه ‌دو یکی از دستاوردهای بزرگ خوارزمی محسوب می‌شود که باعث حل آسان‌تر این مسائل شد.

کتاب‌ جبر و مقابله خوارزمی

بزرگ‌ترین دستاورد در طول زندگی نامه خوارزمی «الکتاب المختصر فی حساب الجبر و المقابله» است که در حدود سال 830 میلادی آن را به رشته تحریر درآورد. بسیاری از افراد معتقد هستند این کتاب علم جبر را پایه‌گذاری کرد. او این کتاب را به مامون اهدا کرده بود. در کتاب جبر و مقابله روش‌های مختلفی مانند حل معادلات درجه‌دو، خطی، نقشه‌برداری، قوانین وراثت و… ذکر شده است. منظور خوارزمی از کلمه جبر، علمی است که با استفاده از آن باید ارقام دو طرف معادله را ساده کرده و خط بزنید. این روش هنوز هم بهترین روش برای حل معادلات مختلف محسوب می‌شود.

اعداد در این کتاب ابتدا به‌صورت ترکیبی از واحدها معرفی شده‌اند. توابع جبری و روش برابرسازی آن‌ها برای اولین ‌بار در این کتاب خوارزمی آمد. اصطلاحات بیان شده در این کتاب مانند مال، عدد، شی، درهم و…، پس از ترجمه به زبان لاتین، هریک به عبارت‌هایی کاربردی تبدیل شده‌اند.

زندگی نامه خوارزمی و علم نجوم

مطالعات این دانشمند در علم نجوم به محاسبه تقویم تبدیل شد. خوارزمی کتابی با عنوان «زیج السند هند» دارد که شامل 37 فصل مختلف و جدول‌های متعدد می‌شود. این کتاب در علم تقویم و نجوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. جدول‌های کتاب زیج السند هند شامل 116 بخش می‌شوند و در آن روش‌های حل مسائل نجوم و حتی طالع‌بینی بیان شده است. زیج به جدول‌های کشیده شده در کتاب نجوم خوارزمی گفته می‌شود.

این کتاب اولین زیج عربی بود که در آن نتیجه محاسبه نجوم هندی‌ها در جدول‌های منظم نوشته شده است. در این جدول‌ها اطلاعاتی درباره مسیر حرکت خورشید، ماه و 5 ستاره دیگر گفته می‌شود. جالب است بدانید تا قبل از انتشار زیج السند هند این موضوعات کاملا ناشناخته بود. متاسفانه نسخه اصلی این کتاب از بین رفت، اما در حال‌ حاضر 4 نسخه از این کتاب در کتابخانه‌ و موزه‌های پاریس، مادرید و آکسفورد نگهداری می‌شود. این کتاب‌ها ترجمه لاتین کتاب اصلی هستند.

علم جغرافیا در زندگی نامه خوارزمی

در زندگی نامه خوارزمی آمده است که رشته جغرافیا یکی ‌دیگر از حوزه‌های فعالیتی این دانشمند بزرگ است. خوارزمی در این رشته اثری مهم به ‌نام «صوره الأرض» را به ‌یادگار گذاشت. معنی اسم این کتاب «توصیفی از زمین» است. نوشتن این کتاب سال 833 میلادی به‌ پایان رسید و افراد زیادی آن را بازنویسی علمی کتاب بطلمیوس می‌دانند.

خوارزمی در این کتاب با دستورهای محاسباتی ثابت، مختصات شهر و خصوصیات جغرافیایی را گفت. تنها نسخه این کتاب در کتابخانه دانشگاه استراسبورگ قابل مشاهده است و یکی از نسخه‌های لاتین آن نیز در موزه شهر مادرید نگهداری می‌شود. مستندات تاریخی حاکی از آن است که در نسخه اصلی این کتاب یک نقشه از کره زمین وجود دارد، اما در هیچ‌کدام از کتاب‌های عربی و لاتین «صوره الأرض» این نقشه مشاهده نمی‌شود. امت هویرت دانیت، با بهره گرفتن از مختصات موجود در کتاب توانست نقشه‌ای براساس محاسبات خوارزمی بکشد.

به‌ غیراز کتاب‌های معرفی شده، آثار و کتاب‌های مختلفی در موزه‌های جهان وجود دارد که برخی افراد، مولف آن‌ها را خوارزمی می‌دانند. ابن‌ندیم یکی از تاریخ نویسان مشهور دنیا است که لیستی از آثار دانشمندان بزرگ تهیه کرده است. در کتاب این مورخ کتابی به‌نام التاریخ به‌چشم می‌خورد که نویسنده آن خوارزمی است. درحال‌حاضر هیچ نسخه‌ای از این کتاب دردسترس نیست. از دیگر آثار این دانشمند بزرگ، می‌توان به مقاله‌ای برای تعیین جهت قبله اشاره کرد. این رساله در دسته‌بندی نجوم کروی قرار می‌گیرد.

بخش پایانی زندگی نامه خوارزمی

این دانشمند مدتی مدیر کتابخانه بیت‌الحکمه بود. در کتب تاریخی بیان شده که خوارزمی در سال 850 میلادی درگذشت. به‌عنوان یادبود در شهر خوارزم ازبکستان مجسمه‌ای از این دانشمند بزرگ ساخته شده است. از مهم‌ترین یادبودهای این داشنمد بزرگ می‌توان به جشنواره خوارزمی اشاره کرد که همه ساله در ایران برگزار می‌شود. در این جشنواره از افرادی که در حوزه‌های مختلف دستاوردی ارائه می‌کنند، تقدیر می‌شود. ناگفته نماند که برای ادای احترام، دهانه‌ای از ماه هم خوارزمی نامیده شده است.

در این مطلب سعی کردیم اطلاعات کافی درباره زندگی نامه خوارزمی و آثار این دانشمند بزرگ را شرح دهیم. بی‌شک زندگی نامه خوارزمی پر است از دستاوردهای علمی که تاثیر غیرقابل‌انکاری روی زندگی همه مردم دنیا و پیشرفت در علم ریاضیات داشت.